Ciąża trwa zazwyczaj 9 miesięcy, a każdy z 40 zawierających się w tym okresie tygodni przynosi nowe zmiany w rozwoju dziecka, a także w ciele matki. Przedstawiamy szczegółowy opis przebiegu ciąży od poczęcia aż do porodu.
Należy pamiętać, aby rozwój dziecka w okresie płodowym przebiegał prawidłowego, matka powinna dostarczyć mu niezbędnych substancji odżywczych, prowadzić zdrowy tryb życia, zwolnić jego tempo i być pod stałą opieką lekarską.
Przed zapłodnieniem – przygotowanie do ciąży
Ciało kobiety rozpoczyna przygotowania do zajścia w ciążę już pierwszego dnia cyklu menstruacyjnego (pierwszego dnia krwawienia), kiedy to na miejscu złuszczającego się endometrium, czyli błony śluzowej macicy, powstanie nowa, sprzyjająca rozwojowi zarodka, wyściółka. Równocześnie w jajniku komórka jajowa dojrzewa, a wokół niej tworzy się pęcherzyk Graffa, który po osiągnięciu dojrzałości pęka. Ten moment nazywany jest owulacją lub jajeczkowaniem i przypada najczęściej na okres między 10 a 16 dniem cyklu miesiączkowego. Płyn zgromadzony w pęcherzyku Graffa, po jego pęknięciu, pod wpływem wytworzonego ciśnienia, powoduje wyrzucenie już dojrzałej komórki jajowej do jajowodu, skąd powędruje ona dalej, aż do macicy. Jednocześnie pęknięty pęcherzyk Graffa przeistacza się w tak zwane ciałko żółte, pełniące funkcję wydzielniczą i wytwarza żeńskie hormony. Progesteron i estrogen produkowane przez ciałko żółte przygotowują ciało kobiety do zajścia w ciążę, między innymi zapobiegają kolejnej owulacji, przygotowują błonę śluzową macicy na przyjęcie zarodka czy przysposabiają gruczoły sutkowe do produkcji mleka.
Pierwszy trymestr
Pierwszy trymestr ciąży rozpoczyna się w pierwszym dniu ostatniej menstruacji i trwa do 13 tygodnia ciąży. Z medycznego punktu widzenia ciąża zaczyna się zanim wystąpi owulacja i dojdzie do zapłodnienia. Fizycznie, w pierwszym tygodniu ciąży nie ma żadnych objawów, bo nic związanego z poczęciem dziecka jeszcze nie wydarzyło.
Pierwszy miesiąc (0-4 tydzień) – zapłodnienie i pierwsze dni od poczęcia
Przy stosunku płciowym miliony plemników wyruszają w drogę w kierunku macicy i komórki jajowej. Do celu dociera ich maksymalnie kilkaset, gdzie w sąsiedztwie komórki jajowej rozpoczynają rywalizację o możliwość zapłodnienia. Plemniki za pomocą enzymu hialuronidazy starają się rozpuścić osłonkę komórki. Kiedy pierwszy plemnik przebije się do środka, wszystkie pozostałe zostaną odrzucone. W tym procesie zwycięski plemnik traci aksom i witkę. Po około 12 godzinach geny od obu rodziców ulegają wymieszaniu, a w wyniku tego procesu powstaje zygota. Zygotę charakteryzują 23 pary chromosomów, z których każda para składa się z jednego chromosomu ojca i jednego chromosomu matki. Po kolejnych 24 godzinach zygota ulega procesowi zwanemu mitozą, podczas którego pojedyncza komórka dzieli się na dwie identyczne komórki. Proces ten zachodzi ciągle. Na przykład, po 72 godzinach zarodek składa się już z 16 lub 32 komórek, a po kilku dniach komórek jest już tyle, że tworzą one tak zwaną morulę.
Przeczytaj również: Jakie są pierwsze objawy ciąży?
Średnio 3 dni po poczęciu zarodek dociera do macicy. Tam embrion przekształca się w tak zwaną blastulę, a ta z kolei sukcesywnie będzie się przeistaczać w płód. Po mniej więcej tygodniu zarodek dotrze do ściany macicy, w której się zagnieździ. Gruczoły znajdujące się w macicy zaczną intensywne wydzielanie hormonów, a naruszone przez zarodek tkanki zaczną uwalniać glikogen. Ten wielocukier będzie stanowił substancję odżywczą dla zarodka.
Drugi miesiąc (5-9 tydzień)
Kobiety dowiadują się o tym, że są w ciąży zazwyczaj w okresie od czwartego do szóstego tygodnia, po wykonaniu testu ciążowego, badania krwi lub badania ginekologicznego.
Zapłodniona komórka jajowa po przekształceniach jest już osadzona w ścianie macicy, która ulega pofałdowaniu i tworzy warstwy komórek, z których postawnie zarodek i błony płodowe. Na początku drugiego miesiąca ciąży powstaje smuga pierwotna stanowiąca główną oś rozwoju zarodka. W przyszłości przekształci się ona w kręgosłup dziecka. Szósty tydzień ciąży to czas, w którym zaczyna rozwijać się układ nerwowy – na smudze nerwowej powstaje tzw. cewa nerwowa, która stanowi zalążek rdzenia kręgowego i nerwów obwodowych. Kilka dni później można zaobserwować zarzewie mózgu i początkowe stadium rozwoju narządu wzrokowego. Zarodek ma około 6mm.
Siódmy tydzień pod względem zachodzących zmian i rozwoju zarodka można uznać za przełomowy. Pojawiają się zaczątki nóg i ramion, powstaje serce i cały układ krwionośny. Maleńki mięsień sercowy rozpoczyna swoja pracę i pompuje krew, a z nią dostarczane przez matkę, za pośrednictwem łożyska, substancje odżywcze wspomagające dalszy rozwój. W tym samym czasie zarodek wykształca 40 par mięśni wzdłuż osi ciała, gdzie można zaobserwować uformowanie 33 kręgów. Zarodek ma około 12mm długości i zaczyna nabierać kształtów – można wyraźnie określić gdzie powstanie głowa, formuje się klatka piersiowa. Pod koniec siódmego tygodnia powstaje wątroba i nerki, jednak nie pełnią one swoich funkcji. Zaczynają kształtować się płuca, tarczyca, śledziona i pęcherzyk żółciowy.
W ósmym tygodniu ciąży, podczas badania USG, można już zaobserwować pracę serca. Dziecko zmienia swój wygląd – ma nieproporcjonalnie dużą głowę w stosunku do reszty ciała. Jest to spowodowane intensywnym wzrostem mózgu. Rozwijają się narządy odpowiedzialne za słuch i utrzymanie równowagi, usta i nozdrza. Można zauważyć pierwsze ruchy dziecka, jednak nie jest to jeszcze w żaden sposób odczuwane przez matkę.
Na koniec dziewiątego miesiąca, kręgi i żebra kostnieją, zaczyna powoli zanikać ogon, a grzbiet zaczyna się prostować. Wykształcają się szczęka, żuchwa i podniebienie. Dziecko zaczyna reagować na dotyk. Płód osiąga długość 20mm.
Trzeci miesiąc (10-13 tydzień)
W ostatnim miesiącu pierwszego trymestru wykształcają się wszystkie główne narządy dziecka i mocno zmienia się jego wygląd. W 10 i 11 tygodniu ciąży kształtuje się układ krwionośny i pokarmowy, pozostałości skrzeli zarastają, intensywnie kształtuje się kościec i kończyny, a oczy zmieniają swoje położenie na bardziej skupione ku centralnej części twarzy.
W połowie trzeciego miesiąca łożysko staje się odrębnym narządem, za pośrednictwem tętnic pępowinowych serce płodu swobodnie pompuje krew w swoim obwodzie.
W 13 tygodniu ciąży błona pławna między pałacami zanika i pojawiają się paznokcie. Głowa dziecka staje się ruchoma, a ciało jest bardziej wyprostowane. Pod koniec pierwszego trymestru płód ma już długość 75mm i waży około 30g, czyli tyle ile sześć łyżeczek cukru.
Drugi trymestr
Na początku drugiego trymestru główne narządy płodu zostały wykształcone. W kolejnym etapie nastąpi dalszy intensywny rozwój, a swobodne ruchy dziecka, możliwe dzięki obecności płynu owodniowego, staną się odczuwalne. Wraz z zakończeniem pierwszego trymestru wyraźnie spada ryzyko poronienia.
Czwarty miesiąc (14-18 tydzień)
Czwarty miesiąc ciąży może charakteryzować się pewnymi, nieprzyjemnymi dolegliwościami dla matek. Mogą występować poranne mdłości, czy ogólne osłabienie, senność i poczucie zmęczenia.
W tym samym czasie następuje intensywny rozwój dziecka. W mózgu, co minutę, powstaje 250 tysięcy nowych komórek nerwowych. Tworzą się połączenia pomiędzy poszczególnymi układami i mięśniami, dzięki czemu rozwija się kontrolowana zdolność ruchowa głowy, kończyn i palców oraz poszczególnych mięśni, także mięśni twarzy. Serce bije regularnie, aż 120-160 razy na minutę, przepompowując 30 litrów krwi na dobę. Na końcach palców powstają poduszeczki dotykowe, a na nich unikalne listewki skórne, które staną się jedynymi w swoim rodzaju liniami papilarnymi. W gardle powstają małe struny głosowe, wykształcają się kubki smakowe.
W 13 tygodniu ciąży długość ciemieniowo-siedzeniowa dziecka wynosi około 8cm. Pod koniec 14 tygodnia maluch może osiągnąć długość 9cm, a końcem 15 tygodnia już 10cm. Masa dziecka zwiększa się do 50g, jego nogi stają się dłuższe od rąk. W 16 tygodniu ciąży waga malca zwiększa się do 75g, ma częściowo ukształtowane uszy, a nos jest właściwie w pełni ukształtowany. Dziecko zaczyna ssać palec i zaczyna przejmować nastrój od matki. W kolejnym tygodniu osiąga masę 100g i długość 12cm.
Pod koniec czwartego miesiąca szpik kostny zaczyna produkcję krwinek odpowiedzialnych za zwalczanie infekcji. W przypadku dziewczynek tworzą się narządy płciowe – jajowody, macica, pochwa i wargi sromowe. W 18 tygodniu płuca dziecka są w pełni rozwinięte, jednak nie pełnią one swojej funkcji, aż do momentu narodzin, kiedy to zostaną uformowane pęcherzyki płucne.
Piąty miesiąc (19-22 tydzień)
Rozwój narządów dziecka jest już na bardzo zaawanasowanym poziomie. Umacniają się mięśnie, odruch chwytny wykształcił się, tak jak ogólna koordynacja ruchowa. W piątym miesiącu zaczyna się proces regeneracji i wymiany starych i zużytych komórek na nowe.
Płód otacza około 750ml płynu owodniowego, który 8 razy na dobę ulega całkowitej wymianie z osoczem krwi matki. Stanowi on jednocześnie ochronę i spełnia funkcję tłumiącą, jak również pozwala utrzymać prawidłową temperaturę.
Dziecko zaczyna trenować oddychanie – można zaobserwować ruchy klatki piersiowej (płuca wypełnione są jednak płynem owodniowym). Tlen dostarcza matka dziecka za pośrednictwem łożyska – przez tętnicę doprowadza tlen z krwią, odprowadza ją zaś przez pępowinę. W 19 tygodniu ciąży dziecko mierzy w przybliżeniu 13cm. Co ciekawe, w szybkim tempie rosną nogi, wyprostowane dziecko osiąga długość aż 25cm. Maluch waży 150g, czyli mniej więcej tyle, ile kolba kukurydzy.
Na początku piątego miesiąca dziecko nabiera zdolności poruszania gałkami ocznymi, chociaż powieki wciąż pozostają zamknięte. Często wyciąga rękę w kierunku źródła mocnego światła. Rozwija się zmysł równowagi. Odczuwa ruch matki, nawet wtedy, gdy ta głębiej oddycha. Dzieci zapamiętują to uczucie, dlatego po przyjściu na świat kołysanie działa na nie uspokajająco. Maluch reaguje na zmianę otoczenia i temperatury, a także dźwięki.
W 21 tygodniu malec ma już ustalone pory swojej aktywności oraz snu, podobne jak te u noworodków. Waga dochodzi do 300g. Od czasu do czasu dziecko może mieć czkawkę. Stanowi to swoiste ćwiczenie dla przepony, a matka może je odczuwać, jako delikatne wstrząsy co 2-4 sekundy.
W kolejnym tygodniu zaczynają rosnąć włosy, rzęsy i brwi, a małżowina uszna osiąga swój ostateczny kształt. Mięśnie karku są na tyle silne, aby dziecko mogło trzymać głowę prosto.
Szósty miesiąc (23-26 tydzień)
W szóstym miesiącu ciąży rozwój narządów jest już na mocno zaawansowanym poziomie, płuca, skóra i przewód pokarmowy powoli zaczynają osiągać dojrzałość rozwojową. Przy zapewnionej sztucznie regulacji temperatury ciała dziecka, jego życie poza organizmem matki jest już możliwe, ale nie w pełni bezpieczne.
W 23 tygodniu maluch śpi niemal 20 godzin na dobę, waży już ok. 45dag, a zwinięty w kłębek mierzy 20cm (po wyprostowaniu kończyn prawie 30cm). Rozwój układu nerwowego jest na tyle posunięty, że dziecko może już odczuwać ból. Po 3 tygodniach dziecko osiągnie wagę 70dag, i zmieni proporcje swojego ciała tak, że będzie już przypominał noworodka. Otwierają się powieki, a szkielet jest już na tyle skostniały, że istnieje możliwość uzyskania zdjęcia rentgenowskiego. Większość funkcji wszystkich narządów dziecka spełnia łożysko.
Dziecko zaczyna szybciej przybierać na wadze, przez co zaczyna się mocniej rozpychać w coraz bardziej ciasnej dla niego macicy. Matka zaczyna mocniej odczuwać kopanie maluszka, który już świadomie dotyka wewnętrznych ścian macicy lub próbuje złapać pępowinę.
Skóra dziecka nabiera różowego koloru. Spowodowane jest to tworzeniem się naczyń włosowatych, doprowadzających krew. W 26 tygodniu, kiedy dziecko ma już otwarte oczy, mocno reaguje na światło – w przypadku, kiedy docierająca do niego wiązka światła jest za silna, odwraca głowę w przeciwnym kierunku lub zasłania oczy. Płuca zaczynają produkcję surfaktantu, czyli substancji zapobiegającej sklejaniu się i zapadaniu pęcherzyków płucnych. Jest to niezwykle istotne, aby dziecko mogło samodzielnie oddychać po porodzie.
Trzeci trymestr
Z każdym dniem trwania ciąży, zwiększają się szanse dziecka na przeżycie poza organizmem matki. Na ostatnim etapie ciąży kobiety często odczuwają tzw. skurcze Braxtona Hicksa, które powodują rozszerzanie się macicy proporcjonalnie do zwiększania się rozmiarów dziecka. Pod koniec trzeciego trymestru mogą również mieć trudności z oddychaniem, które będą sukcesywnie ustawać w miarę zbliżania się terminu porodu. Przez ostatnie trzy miesiące maluch zwiększy swoje zapotrzebowanie na białko, wapń i żelazo.
Siódmy miesiąc (27-31 tydzień)
Od 7 miesiąca mózg dziecka ulega pofałdowaniu i nabiera zdolności do kierowania rytmicznymi ruchami oddechowymi czy kontrolowania przełykania. Istnieje już większość fizycznego podłoża osobowości. Dziecko zaczyna gromadzić tkankę tłuszczową. Wymiar ciemieniowo-siedzeniowy wynosi już 30cm, a waga waha się między 1kg a 1,4kg.
W 27 miesiącu ciąży może wystąpić kilka nieprzyjemnych dolegliwości. Z piersi może zacząć wydobywać się siara, czyli pierwsze mleko lub może wystąpić dyskomfort związany z nietrzymaniem moczu. Watro zadbać wtedy o swoje dobre samopoczucie wykorzystując wkładki laktacyjne czy podpaski. Trzeba pamiętać, że dobre samopoczucie mamy to także dobre samopoczucie dziecka. Można zadbać o to wcześniej, szczególnie, jeśli chodzi o nietrzymanie moczu – warto ćwiczyć mięśnie Kegla, które poprawią sprawność mięśni i przyśpieszą powrót do formy po porodzie.
W 28 tygodniu ciąży dzieci rozpoznają głos mamy, potrafią rozpoznać ton dźwięku i skojarzyć go z konkretnym nastrojem. Komórki nerwowe specjalizują się i doskonalą. W kolejnym tygodniu skóra malucha staje się bardziej wygładzona i zmienia kolor z różowego na biały. Zmysł węchu jest już w pełni sprawny, tak samo jak zmysł odczuwania temperatury.
Część dzieci ustawia się głową w dół już w 30 tygodniu ciąży i pozostaje w takiej pozycji aż do porodu. Na tym etapie życia wyprostowany płód mierzy już około 38cm. W ciągu tygodnia jest w stanie przybrać na wadze nawet 300g. Dziecko nieustannie połyka słodkawy płyn owodniowy stanowiący dla niego zróżnicowanie diety i dostarcza mu około 40kcal dziennie. Pępowina osiąga średnicę 10mm.
Ósmy miesiąc (32-36 tydzień)
Do tego momentu, od początku ciąży, macica matki wzrosła 500-krotnie i wypełnia już niemal całą jamę brzuszną.
W 32 tygodniu ciąży można stwierdzić, że płuca dziecka są już wystarczająco rozwinięte aby poprawnie funkcjonować, a ich powierzchnia jest wystarczająco duża. Naczynia krwionośne są gotowe, aby po porodzie zainicjować krążenie płucne. Dziecko jest już na tyle duże, że mamy często odczuwają dyskomfort, a nawet ból, związany z ruchami dziecka, które ze względu na mniejszą swobodę i ograniczenie miejsca, porusza się rzadziej niż wcześniej. U chłopców jądra umiejscawiają się w swoim ostatecznym położeniu.
W kolejnym tygodniu malec osiąga masę około 2kg (sama tkanka tłuszczowa to 80-160g), a wyprostowany osiąga długość 43cm. Organizm dziecka zaczyna przygotowywać się do porodu – przejmuje od matki przeciwciała w znacznej ilości, które będą stanowiły jego ochronę podczas rozwiązania. Słuch dziecka jest coraz bardziej sprawny, doskonale rozpoznaje głos matki, czy dźwięk bicia jej serca.
34 tydzień przynosi uspokojenie i stopniowe hamowanie rozwoju dziecka, które jest już prawie w pełni ukształtowane. Dziecko nie przestaje jednak przybierać na masie, na tym etapie osiąga już około 2300g przy długości ciała 44cm.
W 35 tygodniu ryzyko związane z przedwczesnym porodem jest minimalne, aż 99% dzieci urodzonych na tym etapie jest w stanie samodzielnie przeżyć i nie boryka się z większymi problemami, także zdrowotnymi. Ponad połowę czasu, kiedy dziecko śpi, zajmują marzenia senne. Nie śnią mu się jednak obrazy ale ruch, dotyk czy dźwięk.
Na koniec ósmego miesiąca macica osiąga rozmiar 1000-krotnie większy niż przed ciążą. Dziecko nagromadziło wystarczająca ilość tłuszczu, aby ten mógł się wyspecjalizować – i tak, brązowa tkanka tłuszczowa zgromadzona przy narządach wewnętrznych pełni funkcję dostarczania ciepła, a biała tkanka tłuszczowa zlokalizowana pod skórą ma za zadanie to ciepło utrzymać. Maź płodowa zaczyna zanikać. Dziecko może osiągać masę 2,8kg i długość 34cm od ciemienia do siedzenia (47cm w pozycji wyprostowanej).
W przypadku ciąży mnogiej rozwiązanie może nastąpic już na tym etapie. Poród bliźniaków przypada najczęściej pomiędzy 35 a 37 tygodniem ciąży. Ciąża bliźniacza zdarza się raz na osiemdziesiąt przypadków, a jej przebieg dostosowany jest do szybszego rozwoju dzieci w okresie płodowym i nie ma ryzyka związanego z ich wcześniejszymi narodzinami.
Dziewiąty miesiąc (37-40 tydzień)
Malec może przyjść na świat w każdej chwili, jest już wystarczająco rozwinięty, dlatego nie wiąże się z tym żadne niebezpieczeństwo. Płuca są gotowe do samodzielnego oddychania. W rzeczywistości w 40 tygodniu ciąży rodzi się zaledwie 5% dzieci, zdecydowana większość porodów przypada na okres od trzech tygodni przed do trzech tygodni po wyznaczonym terminie.
Około 14-10 dni przed rozwiązaniem macica obniża się, a dziecko, jeśli jeszcze tego nie zrobiło, przyjmuje pozycję główką na dół i opuszcza się do miednicy matki. Takie ustawienie jest najwygodniejsze i najbardziej bezpieczne w chwili porodu. Matka może odczuwać pewnego rodzaju ulgę przy zmianie pozycji dziecka – oddychanie staje się dla niej łatwiejsze. Jednocześnie mogą występować niewielkie skurcze macicy, które w naturalny sposób pomagają dziecku w ułożeniu się we właściwej pozycji. Towarzyszy temu zazwyczaj uczucie ucisku w podbrzuszu.
Maź płodowa ulega znacznej redukcji, a płyn owodniowy mętnieje z powodu zmieszania się ze złuszczoną mazią. Łożysko zaczyna zanikać, traci swoją miękkość i staje się włókniste. Zbliża się moment zakończenia czynności łożyska, co zmusi dziecko do przyjścia na świat i samodzielnego życia. Dodatkowo wzrost dziecka zostaje powoli zahamowany, a matka może zacząć tracić na wadze.
Kobiety przekazują dziecku przeciwciała, dzięki którym nabiera ono odporności na choroby, które matka przebyła przed lub w czasie trwania ciąży. Nabyta odporność jest terminowa – średnio chroni dziecko przez pierwsze sześć miesięcy życia i może zabezpieczać przed chorobami zakaźnymi takimi jak grypa, odra, krztusiec, różyczka, świnka, czy szkarlatyna. Przeciwciała znajdują się również w mleku matki i są przekazywane także po urodzeniu, ale już wtedy stopniowo dziecko zaczyna nabierać własnej odporności i indywidualnie wytwarza przeciwciała.
Na końcowym stadium ciąży dziecko otacza około litr wód płodowych, łożysko o średnicy 15cm i wadze nawet do 1kg. Jedną z oznak zbilżającego się porodu są energiczne ruchy dziecka.
Seks w ostatnich dniach ciąży jest wskazany – sperma, dzięki zawartości prostaglandyny, ma właściwości rozluźniające i przyśpiesza rozwieranie szyjki macicy.
Po upływie wyznaczonego terminu porodu zaleca się codzienne wykonywanie badania KTG, a w niektórych przypadkach lekarze decydują o hospitalizacji kobiety oczekującej na rozwiązanie.
Poród
Pępowina ma średnicę 20mm i długość 40-60cm. Zazwyczaj waga urodzeniowa wynosi od 2,7 do 3,6 kg i jest zależna od wielu czynników. Długość dziecka oscyluje w okolicy 50cm. Najczęściej akcję porodową uprzedza odejście z pochwy czopa śluzowego, czyli gęsty wypływ substancji, która zamykała szyjkę macicy. Na podstawie wyglądu czopa śluzowego można mniej więcej określić kiedy nastąpi poród. Jeśli jest bezbarwny lub ma kolor białawy – dziecko przyjedzie na świat najprawdopodobniej po kilku dniach. Jeśli czop śluzowy zawiera krew, wtedy poród nastąpi do 24 godzin.
Narodziny dziecka można podzielić na trzy etapy:
- Akcja porodowa – podczas akcji porodowej szyjka macicy skraca się i rozszerza (osiąga rozwartość 10cm), a dziecko przedostaje się do kanału rodnego. Towarzyszą temu nasilające się z czasem skurcze macicy. Akcja może trwać nawet kilkanaście godzin.
- Poród właściwy (rozwiązanie) – dziecko przychodzi na świat. Przechodzi przez kanał rodny, a początkiem tego etapu jest wyjście główki dziecka przez szyjkę macicy. Poród właściwy trawa zazwyczaj od 30 do 120 minut.
- Poród łożyska (urodzenie popłodu) – na tym etapie błony płodowe i łożysko zostają wydalone z ciała matki. Następuje to na krótko po urodzeniu dziecka i może trwać około 30 minut.
W niektórych przypadkach poród naturalny nie jest możliwy lub niesie ze sobą większe ryzyko. W takich przypadkach rozwiązaniem jest cesarskie cięcie, które polega na przecięciu powłok brzusznych w celu dotarcia do macicy i dziecka. Niektórymi wskazaniami do przeprowadzenia operacji wykonania cesarskiego cięcia są:
- nieprawidłowe położenie płodu (np. miednicowe lub poprzeczne),
- zagrożenie niedotlenieniem płodu podczas porodu,
- przedwczesne oddzielenie łożyska od macicy,
- słaba lub nieskoordynowana czynność skurczowa macicy,
- guzy i inne zwężenia macicy,
- choroba matki, która wyklucza intensywny wysiłek fizyczny.
One thought on “Przebieg ciąży od poczęcia do porodu”