Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) to przewlekła choroba atakująca kręgosłup. Jej objawy w początkowym stadium są niecharakterystyczne i miewają zmienne nasilenie, w związku z czym jej wczesne zdiagnozowanie i powstrzymanie jej rozwoju we wczesnym stadium jest bardzo trudne. ZZSK to druga pod względem częstości występowania (po reumatoidalnym zapaleniu stawów) choroba zapalna stawów – szacuje się, że w Polce dotkniętych tą chorobą jest od 0,05 nawet do 0,23% społeczeństwa.
Czym jest zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa?
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK, choroba Bechterewa, choroba Marie-Strümpell) to przewlekłe schorzenia układu ruchu obejmujące tkankę łączną, dotyczące głównie stawów kręgosłupa, stawów krzyżowo-biodrowych, stawów barkowych i stawów biodrowych oraz dyski międzykręgowe i wiązadła kręgosłupa. W tych miejscach odkładają się sole wapnia, co w konsekwencji prowadzi do kostnienia tkanek, a to z kolei skutkuje dolegliwościami bólowymi oraz usztywnieniem kręgosłupa i jego otoczenia. Przez powstałe zrosty między trzonami kręgów ruchomość kręgosłupa zostaje znacznie ograniczona, a wykonanie nawet najprostszych podstawowych ruchów staje się niemożliwe. Geneza ZZSK nie jest do końca poznana, wystąpienie schorzenia przypisuje się pojawieniu się równocześnie odpowiednich czynników genetycznych, immunologicznych i środowiskowych. Uważa się, że nieznany czynnik (bakteria, wirus, uraz lub inny) u osoby z predyspozycją genetyczną doprowadza do rozwoju reakcji zapalnej, stymulowanej przez liczne komórki oraz drobiny białkowe (cytokiny). Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa wykazuje silny związek z antygenem głównego układu zgodności tkankowej HLA-B27. Obecność antygenu HLA-B27 została stwierdzona u 9 na 10 pacjentów dotkniętych tym schorzeniem i jest uważany markerem genetycznym tej choroby. Jednocześnie nie wyklucza się udziału kilku innych czynników genetycznych. Choroba Bechterewa dotyka trzykrotnie częściej mężczyzn niż kobiety, a wczesne dolegliwości obserwuje się najczęściej między 15 a 30 rokiem życia. Przebieg ZZSK u mężczyzn jest bardziej agresywny i szybciej doprowadza do ograniczeń ruchomości kręgosłupa. U kobiet ZZSK ma zwykle łagodniejszy przebieg, przez co jest rzadziej rozpoznawana lub jest rozpoznawana zbyt późno, kiedy na skuteczne leczenie jest już za późno. Niestety zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa to nieuleczalna przewlekła choroba, której negatywne skutki możemy jedynie łagodzić. Przyczyna oraz mechanizm rozwoju schorzenia wciąż pozostają nierozwikłane.
W zależności od miejsca występowania zmian chorobowych wyróżnia się trzy postacie ZZSK:
- ZZSK osiowe – obejmuje stawy kręgosłupa oraz krzyżowo-biodrowe.
- ZZSK jednostronne – obejmuje dodatkowo stawy biodrowe i barkowe.
- ZZSK obwodowe – obejmuje stawy kręgosłupa, krzyżowo-biodrowe oraz stawy kończyn górnych i dolnych.
Objawy ZZSK – zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
Początkowe objawy choroby w większości przypadków są bagatelizowane. We wstępnym stadium pierwsze dolegliwości, takie jak ból w okolicy pośladków, nasilają się w nocy i całkowicie zanikają pod wpływem ruchu, dlatego nie są odczuwalne w trakcie dnia. W początkowym etapie choroby mogą wystąpić również objawy ogólne (wynikające z walki organizmu ze stanem zapalnym) takie jak gorączka, utrata apetytu, poczucie ogólnego rozbicia czy zmęczenie.
Po kilku miesiącach okazjonalne przypadłości w postaci bólu nabierają stałego charakteru i obejmują coraz wyższe partie kręgosłupa, klatki piersiowej oraz stawy kończyn górnych i dolnych. Pojawia się ból przy ucisku mostka, piszczeli i pięt. Typowym schorzeniem towarzyszącym ZZSR, mogącym wskazywać na postępowanie choroby, jest nawracające zapalenie tęczówki, występujące u około 20% pacjentów.
Zmiany powstające w stawach kręgosłupa powodują ich sztywnienie, co powoduje pochylenie sylwetki w przód i brak możliwości wyprostowania się czy uniesienia głowy w górę.
Rozpoznanie zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa
Przebieg choroby jest indywidualny. Obserwuje się postęp powolny, który latami stopniowo doprowadza do usztywnienia kręgosłupa nie powodując zajmowania innych stawów, jak również postaci choroby przebiegające gwałtownie, które mogą doprowadzić do ciężkiego kalectwa.
Rozpoznanie choroby Bechterewa opiera się na kryteriach klinicznych i radiologicznych. Do założeń klinicznych zalicza się:
- Ból w okolicy krzyżowo-lędźwiowej utrzymujący się przez co najmniej 3 miesiące. Ból charakteryzuje się zmniejszaniem intensywności przy aktywności fizycznej.
- Ograniczenie ruchomości na odcinku lędźwiowym kręgosłupa.
- Zmniejszenie ruchomości klatki piersiowej.
Kryterium radiologiczne to zmiany zapalne w stawach krzyżowo-biodrowych obustronne 2-4 stopnia lub jednostronne 3-4 stopnia (potwierdzone badaniem RTG).
Trafna diagnoza ZZSK jest pewna, kiedy spełniony zostaje warunek radiologiczny i co najmniej jeden warunek kliniczny. O rozpoznaniu prawdopodobnym możemy mówić w przypadku, kiedy spełnione są trzy kryteria kliniczne lub tylko kryterium radiologiczne. W wątpliwych przypadkach, gdy występują objawy choroby, a w RTG nie stwierdza się typowych zmian, pomocny jest magnetyczny rezonans jądrowy (MRI), dzięki któremu można znacznie szybciej wykryć zmiany zapalne.
Wskaźniki te nie są jednak dość czułe ani wystarczające do rozpoznania wczesnej fazy choroby, gdyż na zdjęciach rentgenowskich symptomy można zobaczyć dopiero po kilku latach. Ze względu na to, w przypadku występowania przewlekłego bólu kręgosłupa trwającego powyżej 3 miesięcy oraz innych objawów, należy udać się do lekarza specjalisty, który może zlecić na przykład badanie genetyczne HLA-B27 lub badanie rezonansem magnetycznym. Badania te mogą wskazać patologiczne zmiany i dać szansę na podjęcie skutecznego leczenia. Dodatkowo w badaniach laboratoryjnych obserwuje się:
- wzrost Odczynu Biernackiego,
- wzrost stężenia CRP,
- leukocytozę,
- kwrinkomocz i białkomocz,
- hipergammaglobulinemię.
Ponadto, w niektórych przypadkach rejestruje się niedokrwistość oraz zapalny charakter pobranego do badań płynu stawowego.
Powikłania i choroby towarzyszące ZZSK
Najcięższym powikłaniem zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa może być jego pęknięcie spowodowane nawet niewielkim urazem. Przerwanie ciągłości, szczególnie w odcinku szyjnym, może spowodować nieodwracalny paraliż całego ciała. Przy ZZSK obserwuje się także przyspieszony rozwój osteoporozy. Choroba Marie-Strümpell prowadzi również do innych schorzeń takich jak: zapalenie tęczówki, miażdżyca, choroba wieńcowa, zaburzenia wymiany tlenowej i zakażenia dróg oddechowych, niewydolność nerek, zmiany zapalne w jelicie grubym i cienkim, wrzody żołądka i dwunastnicy, uszkodzenie struktur nerwowych (drętwienie i mrowienie kończyn, niedowład kończyn, osłabione czucie, znaczne nasilenie bólu szyi).
Leczenie ZZSK
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa jest chorobą nieuleczalną, można jednak znacznie ograniczyć jej negatywne skutki łagodząc objawy i spowalniając jej rozwój. Leczenie powinno być prowadzone pod ścisłą opieką lekarza reumatologa, który dobierze odpowiedni sposób walki z chorobą.
Leczenie farmakologiczne
Podstawą leczenia farmakologicznego są niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz leki likwidujące napięcie mięśni, które łagodzą ból i poranną sztywność kręgosłupa oraz hamują stan zapalny. Z drugiej strony leki te niosą ze sobą duże ryzyko powikłań i niepożądanych skutków ubocznych, dlatego ich stosowanie może się odbywać tylko i wyłącznie pod ścisłą kontrolą lekarską.
W przypadku, kiedy tradycyjne metody leczenie środkami przeciwzapalnymi nie dają oczekiwanych efektów stosuje się leki biologiczne. Kuracja jest bardzo skuteczna, szczególnie kiedy zostanie połączona z odpowiednio dobranymi ćwiczeniami. Ze względu na bardzo wysokie koszty kuracji leki biologiczne stosuje się głównie w okresach zaostrzenia choroby i towarzyszącym silnym i przewlekłym stanem zapalnym.
W uśmierzaniu bólu i łagodzeniu symptomów mogą być stosowane kortykosteroidy, jednak głównie w przypadkach, kiedy chorobą zostały zajęte poszczególne pojedyncze stawy. Podaje się je w postaci zastrzyków dostawowych.
Fizjoterapia i rehabilitacja
Leczenie niefarmakologiczne odgrywa bardzo dużą rolę w poprawie stanu zdrowia chorego i jego sprawności fizycznej. Leczenie ruchem, czyli tzw. kinezyterapia, może skutecznie spowolnić kostnienie tkanek. Odpowiednio dobrane i regularnie wykonywane ćwiczenia oddechowe oraz wzmacniające i rozciągające mięśnie mogą częściowo powstrzymać chorobę, zmniejszają stan zapalny, a także pomagają w opanowaniu niesztywności i łagodzą ból. Zaleca się również spanie na twardym podłożu i rzucenie palenia, które ma szczególnie negatywny wpływ na stan zdrowia w chorobie Bechterewa.
Leczenie operacyjne
Leczenie chirurgiczne może być wskazane przy znacznej deformacji kręgosłupa. Najczęściej wykonywane zabiegi operacyjne to:
- operacja kręgosłupa
- aloplastyka (endoprotezowanie) stawu biodrowego lub kolanowego,
- operacje poprawiające oś kręgosłupa (tzw. osteotomie korekcyjne).
Poleci ktoś specjalistę z Tarnowa?